در بیشتر بانوانی که در سنین باروری قرار دارند، گاهی اوقات پریودهای نامنظم، افزایش هورمون‌های مردانه و مشکلات باروری مشاهده می‌شود. این معضل که به تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) معروف است، بر تعادل هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد و فرایند آن‌ها را مختل می‌کند. اگر بانویی هستید که در سن باروری قرار دارید، یا اختلال در هورمون‌های شما وجود دارد، در این مقاله از مدی‌سیب با ما همراه باشید تا با علائم بیشتر و راه‌های درمان این بیماری آشنا شوید.

 

تنبلی تخمدان چیست؟ اختلال در هورمون‌ها

تنبلی تخمدان یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) اختلالی هورمونی است که در آن تخمدان‌ها به‌درستی عمل نمی‌کنند و ممکن است تخمک‌گذاری منظم انجام نشود. در این وضعیت، سطح هورمون‌های جنسی زنانه و مردانه از تعادل خارج می‌شود و کیست‌های کوچک در تخمدان‌ها شکل می‌گیرد.

  علائم تنبلی تخمدان 

برای تشخیص این معضل پزشک ابتدا سابقه پزشکی شما را بررسی و علائمی را ارزیابی می‌کند. سپس ممکن است برای بررسی سطح هورمون‌ها آزمایش‌های خون تجویز کند تا افزایش هورمون‌های مردانه مشخص شود. درنهایت سونوگرافی تخمدان‌ها برای مشاهده وجود کیست‌ها و بررسی وضعیت تخمک‌گذاری انجام می‌شود. افزون بر این علائمی هم وجود دارد که نشان‌دهنده تنبلی تخمدان هستند؛ از جمله:

پریودهای نامنظم

یک دوره قاعدگی منظم بین ۲۱ تا ۳۵ روز رخ می‌دهد و تخمدان‌ها در هر دوره تخمک آزاد می‌کنند، اما در تنبلی تخمدان به‌دلیل تعادل نداشتن هورمون‌ها، تخمک‌گذاری به‌طور منظم اتفاق نمی‌افتد؛ درنتیجه فاصله بین دوره‌های قاعدگی طولانی شود یا گاهی اصلاً پریود اتفاق نیفتد.

افزایش وزن

افزایش وزن به‌ویژه در ناحیه شکم یکی از علائم شایع تنبلی تخمدان است که معمولاً ناشی از تغییرات هورمونی و مقاومت به انسولین است. در بدن افرادی که تخمدان پلی‌کیستیک دارند، سطح هورمون‌های انسولین و آندروژن (هورمون‌های مردانه) بالاتر از حد معمول است.

انسولین هورمونی است که به تنظیم قند خون کمک می‌کند، اما در این افراد بدن به انسولین پاسخ نمی‌دهد و برای جبران، انسولین بیشتری تولید می‌شود. این وضعیت باعث ذخیره بیشتر چربی، به‌ویژه در ناحیه شکم می‌شود. همچنین مقاومت به انسولین کاهش وزن را دشوارتر می‌کند، حتی با رعایت رژیم و فعالیت‌های ورزشی.

رویش موی زائد (هیرسوتیسم)

رویش موی زائد (هیرسوتیسم) در نقاطی مانند صورت، چانه، پشت، و گاهی نواحی دیگر بدن یکی از علائم بارز تنبلی تخمدان و ناشی از افزایش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) در بدن زنان است. در افرادی که تنبلی تخمدان دارند، سطح آندروژن‌ها افزایش می‌یابد و سبب تحریک رشد مو در مناطقی می‌شود که به‌طور معمول در مردان مشاهده می‌شود.  

آکنه

آکنه‌های سرسخت و پوست چرب در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان به‌دلیل بر هم خوردن تعادل هورمونی، به‌ویژه افزایش هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) به وجود می‌آید.این هورمون‌ها سبب افزایش تولید چربی در غدد چربی پوست می‌شوند و درنتیجه پوست چرب‌تر از حد معمول شده و مستعد جوش و آکنه می‌شود. این آکنه‌ها معمولاً در مناطقی مانند صورت، پشت و قفسه سینه ظاهر می‌شوند و به‌راحتی با درمان‌های معمول کنترل نمی‌شوند. (برای درمان آکنه مقاله جوش و اکنه رو از دست ندید)

ریزش مو (آلوپسی آندروژنی)

ریزش موی ناشی از تنبلی تخمدان مشابه الگوی ریزش موی مردانه است؛ یعنی موها معمولاً از ناحیه بالای سر شروع به نازک شدن می‌کنند و در طول زمان، حجم کلی مو کاهش می‌یابد. این ریزش به‌دلیل افزایش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) در بدن رخ می‌دهد که سبب می‌شود فولیکول‌های مو ضعیف شده و موها نازک و شکننده شوند.

ناباروری

دلیل اصلی این مشکل تخمک‌گذاری نامنظم است. در شرایط عادی، هر ماه یک تخمک از تخمدان آزاد می‌شود و اگر این فرایند به‌طور منظم اتفاق نیفتد، فرصت برای بارداری کاهش می‌یابد. در تنبلی تخمدان، به‌دلیل اختلالات هورمونی تخمک‌گذاری یا بسیار کم اتفاق می‌افتد یا به‌طور کامل متوقف می‌شود که این وضعیت توانایی بارداری را کاهش می‌دهد.

درمان تنبلی تخمدان

• کاهش وزن: برای زنان مبتلا به سندرم PCOS کاهش وزن یکی از مهم‌ترین روش‌های مدیریت علائم است. حتی کاهش وزن جزئی (5 تا 10 درصد از وزن بدن) تأثیر چشمگیری بر بهبود چرخه قاعدگی و بازگشت تخمک‌گذاری منظم دارد. کاهش وزن همچنین حساسیت به انسولین را افزایش و خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را که معمولاً با تنبلی تخمدان همراه است، کاهش می‌دهد.
• رژیم غذایی سالم: زنان مبتلا به تنبلی تخمدان باید به رژیم غذایی با کربوهیدرات کم و غنی از فیبر توجه ویژه‌ای داشته باشند. مواد غذایی مانند غلات کامل، میوه‌ها، سبزیجات، و پروتئین‌های کم‌چرب سطح قند خون را تثبیت می‌کنند و مقاومت به انسولین را بهبود می‌بخشند.
• ورزش منظم: فعالیت‌های ورزشی منظم مانند پیاده‌روی، دویدن، شنا یا تمرینات مقاومتی بر بهبود حساسیت به انسولین و مدیریت وزن در زنان با تنبلی تخمدان مؤثر است. ورزش علاوه بر بهبود سلامت عمومی، به کاهش استرس نیز کمک می‌کند که خود یکی از عوامل مؤثر در تشدید علائم تنبلی تخمدان است.
• قرص‌های ضدبارداری: این داروها چرخه قاعدگی را زنان مبتلا به تنبلی تخمدان تنظیم می‌کند و سطح هورمون‌های مردانه را کاهش می‌دهد. استفاده از قرص‌های ضدبارداری علائم رویش موی زائد، آکنه، و پریودهای نامنظم را کنترل کرده و به تعادل هورمونی بدن کمک می‌کند. این داروها همچنین از بارداری ناخواسته جلوگیری می‌کنند، درحالی‌که بدن را برای باروری در آینده بهتر آماده می‌کنند.
• مدیریت استرس: استرس علائم تنبلی تخمدان را تشدید می‌کند و موجب اختلال در تعادل هورمونی می‌شود. استفاده از روش‌های کاهش استرس مانند مدیتیشن، یوگا و تکنیک‌های تنفس عمیق به بهبود وضعیت روانی و جسمی فرد کمک می‌کند. کاهش استرس سبب تنظیم هورمون‌ها و بهبود علائم تنبلی تخمدان می‌شود.

به گفته منبع mayoclinic سندرم تخمدان پلی‌کیستیک زنان در سنین باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مقاومت به انسولین نیز در این افراد شایع است و خطر دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد؛ بنابراین روش‌هایی شامل تغییرات در سبک زندگی و مصرف داروهای هورمونی (مثل قرص‌های ضدبارداری) از جمله راه‌های درمان این  معضل به شمار می‌آیند

تنبلی تخمدان از منظر طب ایرانی

تنبلی تخمدان از منظر طب ایرانی ناشی علل مختلفی دارد که انواع سوء مزاجات رحمی،اختلالات گوارشی و چاقی از جمله آن ها هستند و تشخیص و درمان این عارضه منوط به تشخیص علت اصلی آن توسط متخصص طب ایرانی است.با این حال یک سری از توصیه ها به صورت عمومی می تواند به بهبود وضعیت این بیماران کمک کند که به برخی از آن ها اشاره می کنیم:

• رعایت شش اصل ضروری :از جمله اصلاح خواب ، ورزش منظم و پرهیز از خوردن اغذیه ای که از منظر طب ایرانی غلیظ و سخت هضم هستند از جمله اولین تدابیر برای درمان تنبلی تخمدان است.
•  اغذیه مضر: ماکارونی-کله پاچه - قارچ - عدس- سیب زمینی-سوسیس- کالباس- ژامبون - انواع کنسروها- انواع سس- بادمجان- حلیم- خرما - کاکائو- قهوه- شکلات- ته دیگ- برنج کته - غذای سرخ کردنی- چای پر رنگ- گوشت گاو و گوساله- تنقلات خیلی شور- ذرت –سفیده تخم مرغ- انبه - موز –غذاهای مانده -میوه های کال
• روغن مالی : در صورت سردی و رطوبت رحم و تخمدان، روغن مالی ناحیه کمر، عانه و زیر شکم با روغن‌های گرم مانند زنجبیل، نارگیل، دارچین، رازیانه یا روغن‌های محلل و تحلیل برنده مانند بابونه،هر روز غیر از زمان عادت ماهیانه در جهت عقربه ساعت به مدت ده دقیقه می تواند کمک کننده باشد.

سخن پایانی

PCOS اختلال پیچیده هورمونی است که تأثیرات گسترده‌ای بر سلامت باروری و عمومی بانوان می‌گذارد. با این حال با مدیریت مناسب و به‌موقع می‌توان این اختلال را کنترل کرد. تغییر در سبک زندگی مانند کاهش وزن، رژیم غذایی مناسب و ورزش منظم از جمله راه‌های بهبود وضعیت هورمونی و علائم آن هستند. افزون بر این درمان‌های دارویی مانند قرص‌های ضدبارداری به بهبود تخمک‌گذاری و تعادل هورمونی کمک می‌کنند.

 

پرسش‌های متداول

تنبلی تخمدان چه تأثیری بر بدن دارد؟

این مشکل سبب می‌شود تخمدان‌ها به‌درستی تخمک‌گذاری نکنند و کیست‌های کوچک در آن‌ها ایجاد شود. نتیجه این اختلال علائمی مانند پریودهای نامنظم، مشکلات پوستی، افزایش وزن و حتی ناباروری است.

 چرا افزایش وزن در تنبلی تخمدان شایع است؟

در تنبلی تخمدان، بدن مقاومت به انسولین نشان می‌دهد و درنتیجه انسولین بیشتری تولید می‌کند. انسولین بالا سبب ذخیره بیشتر چربی، به‌ویژه در ناحیه شکم می‌شود. همین مقاومت به انسولین نیز کاهش وزن را دشوار می‌کند، حتی با رعایت رژیم غذایی و ورزش منظم.

  چه عواملی سبب رویش موی زائد در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان می‌شود؟

رویش موی زائد (هیرسوتیسم) به‌دلیل افزایش سطح هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) در بدن رخ می‌دهد. این هورمون‌ها سبب تحریک رشد موهای ضخیم و تیره در مناطقی مانند صورت، چانه، و پشت بدن می‌شوند که به‌طور معمول در مردان مشاهده می‌شود.