قاعدگی بخشی طبیعی از زندگی زنان است، اما برای تعداد زیادی از آن‌ها، این دوره با دردهای شدیدی همراه است که به آن قاعدگی دردناک یا دیسمنوره گفته می‌شود. دیسمنوره می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد و باعث بروز علائمی همچون گرفتگی‌های شدید شکمی، کمر درد و حتی حالت تهوع شود. این دردها در برخی افراد خفیف و قابل‌تحمل است، در حالی که در دیگران می‌تواند به قدری شدید باشد که مانع از انجام فعالیت‌های روزمره شود. فرآیندهای طبیعی بدن یا مشکلات زمینه‌ای از دلایل پریودی دردناک هستن؛  اما چگونه می‌توان این دردهای آزاردهنده را مدیریت کرد یا حتی از بین برد؟ با این مقاله از مدیسیب همراه باشید تا به این سوال پاسخ دهیم.

قاعدگی دردناک(دیسمنوره) چیست؟

دردهای خفیف تا متوسط ​​در دوران قاعدگی طبیعی است و تقریبا 60 درصد از خانم‌ها در طول دوره قاعدگی خود گرفتگی‌های خفیفی را تجربه می‌کنند. دیسمنوره اصطلاح پزشکی برای قاعدگی دردناک یا پریودی دردناک است. حدود 2٪ تا 19٪ از افراد درد پریود را بسیار شدید می‌دانند و در زندگی روزمره‌شان اختلال ایجاد می‌کند و آن‌ها را از انجام کارهای روزانه باز می‌دارد.

طبق آمارهای جهانی منتشر شده 12 درصد از بانوان، هر ماه کلاس‌های درس و دانشگاه خود را به دلیل دیسمنوره از دست می‌دهند. آگاروال و همکاران بیان کردند که دیسمنوره در 80 درصد نوجوانان شایع است. از میان نوجوانان مبتلا، تقریباً 40 درصد دیسمنوره شدید داشتند. در بیشتر موارد، با افزایش سن، قاعدگی‌های دردناک کمتر می‌شود. حتی ممکن است پس از زایمان نیز به طور کامل بهبود پیدا کند.

(احتمالا آمار دقیق، بیشتر از این اعداد است، زیرا بسیاری از خانم‌ها در مورد پریودی دردناک با کسی صحبت نمی‌کنند و آمار دقیقی ارائه نمی‌دهند.)

در حالت طبیعی، معمولاً یک روز قبل یا روزی که عادت ماهانه شروع می‌شود، دردهای قاعدگی را تجربه می‌کنید. همچنین در اکثر افراد، علائم پس از حدود دو یا سه روز کاهش می‌یابد؛ اما اگر به قاعدگی دردناک مبتلا باشید، علاوه بر گرفتگی عضلات، ممکن است علائم دیگری مانند حالت تهوع، خستگی و اسهال نیز داشته باشید. همچنین مسکن‌های عادی که در دسترس هستند، تاثیری بر کاهش درد ندارند. اگر کمتر از 30 سال سن دارید، بلوغ زودرس داشته‌اید، سابقه خونریزی شدید و نامنظم دارید، سیگار می‌کشید و نزدیکان شما دارای قاعدگی دردناک هستند، احتمالا شما هم به دیسمنوره مبتلا هستید.

انواع دیسمنوره

به طور کلی دو نوع دیسمنوره به نام‌های اولیه و ثانویه وجود دارد. که در ادامه هر یک را معرفی می‌کنیم.

دیسمنوره اولیه

دیسمنوره اولیه نام دردهای قاعدگی است که هر بار که پریود می‌شوید عود می‌کند، اما به دلیل بیماری دیگری نیست. درد معمولاً یک یا دو روز قبل از شروع قاعدگی یا زمان شروع خونریزی ایجاد می‌شود. در این شرایط ممکن است درد خفیف تا شدیدی را در قسمت پایین شکم، کمر یا ران احساس کنید. این درد معمولا در عرض دو یا سه روز فروکش می‌کند. دیسمنوره اولیه شایع‌ترین نوع قاعدگی دردناک است.

دیسمنوره یا قاعدگی دردناک به علت انقباضات رحم در طول دوران قاعدگی رخ می‌دهد. رحم در زمان قاعدگی منقبض می‌شود تا پوشش داخلی خود را از بدن تخلیه کند. این انقباضات معمولاً توسط مواد شیمیایی به نام پروستاگلاندین‌ها که در دیواره رحم تولید می‌شوند، کنترل می‌شوند. با این حال گاهی اوقات مقدار پروستاگلاندین بیش از حد می‌شود. میزان بالای پروستاگلاندین‌ها باعث انقباضات قوی‌تر رحم و در نتیجه دردهای شدیدتر می‌شود.

دیسمنوره ثانویه

گاهی قاعدگی دردناک به دلیل بیماری یا عفونت در اندام‌های تناسلی ایجاد می‌شود که دیسمنوره ثانویه نام دارد. درد ناشی از دیسمنوره ثانویه معمولاً زودتر از چرخه قاعدگی شروع می‌شود و مدت زمان بیشتری از دردهای معمولی قاعدگی طول می‌کشد. به عنوان مثال، ممکن است چندین روز قبل از پریود دچار گرفتگی عضلات شوید و تا زمانی که خونریزی به پایان نرسیده، درد داشته باشید. البته که این نوع از دیسمنوره خیلی رایج نیست.

علائم دیسمنوره

علائم قاعدگی دردناک چیست؟ موارد زیر شایع ترین علائم دیسمنوره است. با این حال، ممکن است هر فرد علائم متفاوتی را تجربه کند.

• گرفتگی در قسمت پایین شکم
• درد در قسمت پایین شکم
• درد کمر
•  پا درد
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• خستگی
• ضعف
• غش کردن
• سردرد

دلیل قاعدگی دردناک چیست؟

برخی از شرایطی که باعث ایجاد دیسمنوره ثانویه می‌شوند عبارت هستند از:

• آندومتریوز: آندومتریوز زمانی اتفاق می‌افتد که بافتی مشابه پوشش داخلی رحم در نواحی دیگر بدن مانند تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ، پشت رحم و روی مثانه رشد کند. این بافت مانند پوشش داخلی رحم، در پاسخ به تغییرات هورمونی تجزیه می‌شود و خونریزی می‌کند. وجود این خونریزی در دوران پریودی باعث ایجاد درد شدید می‌شود.
• فیبروم: فیبروم رحم تومورهای خوش خیم (غیرسرطانی) بافت عضلانی رحم هستند که در خارج، داخل یا در دیواره‌های رحم ایجاد می‌شوند. فیبروم‌های واقع در دیواره رحم باعث درد شدید هنگام پریودی می‌شوند. البته فیبروم‌های کوچک معمولا باعث درد نمی‌شوند.
• آدنومیوز: در این بیماری آستر رحم (آندومتر) که لایه پوشاننده داخلی رحم است، به داخل ماهیچه رحم (میومتر) نفوذ کرده و در دیواره عضلانی رحم رشد می‌کند. این عارضه در زنانی که بچه دار شده‌اند و تجربه زایمان داشته‌اند، بیشتر دیده می‌شود.

از دیگر دلایل قاعدگی دردناک می‌توان به مشکلات رحم، لوله‌های فالوپ و سایر بخش‌های اندام تناسلی‌، کرون و اختلالات ادراری اشاره کرد.

دیسمنوره چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص دیسمنوره، پزشک سابقه پزشکی شما را ارزیابی کرده و یک معاینه کامل فیزیکی و لگنی انجام می‌دهد. البته معاینه لگنی خیلی برای دیسمنوره اولیه و خانم‌هایی که از نظر جنسی فعال نیستند، توصیه نمی‌شود.  اغلب پزشکان دیسمنوره اولیه را با بررسی وضعیت بدنی بیمار تشخیص می‌دهند. با این حال برای تشخیص دیسمنوره ثانویه انجام آزمایش‌های زیر ضروری است .

• سونوگرافی: در این آزمایش از امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصویری از اندام‌های داخلی استفاده می‌شود. استفاده از سونوگرافی به تشخیص دیسمنوره اولیه کمک می‌کند. همچنین با کمک سونوگرافی می‌توان دلایل دیسمنوره ثانویه، از جمله اندومتریوز، لیومیوم، ناهنجاری های مولر، فیبروم و آدنومیوز را تشخیص داد.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی یا سونوگرافی داپلر (MRI): این آزمایش از آهنرباهای بزرگ، فرکانس‌های رادیویی و یک کامپیوتر برای تهیه تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌کند و مشکلات داخلی را تشخیص می‌دهد. استفاده از سونوگرافی داپلر به تشخیص پیچ خوردگی آدنکس، آدنومیوز یا اندومتریوز عمقی لگن کمک می‌کند. MRI در تشخیص ناهنجاری های مولر بسیار کاربردی است؛ اما به عنوان یک ابزار غربالگری اولیه، مقرون به صرفه نبوده و هزینه‌بر است.
• لاپاراسکوپی: لاپاراسکوپی روشی است که پزشک از آن برای بررسی داخل شکم و لگن استفاده می‌کند. اگر حدود 6 ماه پس از مصرف دارو، درد قاعدگی کاهش نیابد، پزشک این کار با یک لاپاراسکوپ، یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر با یک نور و یک دوربین فیلم‌برداری کوچک در انتهای آن انجام می‌دهد. لوله در یک برش کوچک از دیواره شکم نزدیک ناف (دکمه شکم) قرار داده می‌شود. لاپاراسکوپی معمولاً برای زنانی که تمایل به باروری دارند و مشکوک به اندومتریوز به عنوان علت دیسمنوره ثانویه هستند، انجام می‌شود.
• هیستروسکوپی: هیستروسکوپی روشی است که از آن برای تشخیص و درمان مشکلات رحم استفاده می‌شود. از هیستروسکوپ برای بررسی علت دیسمنوره ثانویه، خونریزی‌های مکرر، تشخیص و درمان فیبروم و پولیپ‌های رحم و همچنین پیدا کردن علت نازایی و سقط جنین استفاده می‌شود. هیستروسکوپ با وارد کردن یک لوله باریک و مجهز به دوربین و نور به واژن انجام می‌شود.

درمان دیسمنوره

چگونه می‌توان درد دیسمنوره را تسکین داد؟ چندین کار وجود دارد که می توانید برای کمک به تسکین پریودی دردناک انجام دهید. در ادامه هر یک از روش‌ها را به طور کامل توضیح می‌دهیم.

• NSAID ها و سایر مسکن‌ها

مسکن‌های ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) اغلب اولین درمان برای دیسمنوره هستند. این‌ها شامل داروهایی مانند ایبوپروفن، دیکلوفناک، مفنامیک اسید، کتوپروفن، مکلوفنامات و ناپروکسن است که بدون نسخه هم در دسترس هستند. این دارو مقدار پروستاگلاندین را در بدن شما کاهش می‌دهد تا درد کمتر شود. بهتر است این مسکن‌ها را به محض شروع درد و گرفتگی مصرف کنید. اگر نمی‌توانید NSAID مصرف کنید، از مسکن دیگری مانند استامینوفن استفاده کنید. اگر با استفاده از داروها درد کمتر نشد، به پزشک مراجعه کنید تا مسکن‌های قوی و با دز بالاتر تجویز کند.

• داروهای هورمونی

برخی از پزشکان برای کنترل درد قاعدگی، داروهای کنترل بارداری و هورمونی را معرفی می‌کنند. باید داروی تجویز شده را دقیقا طبق دستور پزشک مصرف کنید تا از نظر هورمونی مشکلات جدیدی ایجاد نشود. داروهای ضد بارداری استروژن و پروژسترون رشد آندومتر را محدود کرده و تخمک گذاری را مهار می کند. با گذشت زمان، با نازک شدن آندومتر، قاعدگی سبک‌تر می شود و انقباضات رحمی با قاعدگی کمتر می‌شود. این موضوع باعث کاهش درد با قاعدگی می‌شود.

نکته! هرگز داروهای هورمونی را بدون نسخه و خودسر مصرف نکنید.

• مراقبت‌های فردی

 هنگام گرفتگی عضلات از یک پد گرم کننده یا کیسه آب گرم در قسمت پایین کمر یا شکم خود استفاده کنید. استفاده از کیسه آب گرم و گرما به کاهش انقباضات رحمی کمک می‌کند. ماساژ دادن نواحی شکم و کمر با استفاده از روغن‌های نعناع و اسطوخودوس نیز به کاهش گرفتگی بدن کمک می‌کند. در این دوران بیش از پیش استراحت کنید و به خود استرس ندهید. همچنین از مصرف غذاهای سرخ کردنی، سنگین و دارای کافئین بالا خودداری کنید. مصرف سیگار و الکل را در دوره قاعدگی دردناک قطع کنید و ورزش‌های سبک انجام دهید.

درمان پریودی دردناک با طب سنتی

افرادی که پریودهای دردناکی دارند اغلب سعی می‌کنند از راه‌های طبیعی و طب سنتی برای مقابله با درد استفاده کنند تا عوارض کمتری به همراه داشته باشد. البته این روش‌ها در طولانی مدت به درمان کمک می‌کند و به عنوان روش مکمل توصیه می‌شود. برخی از روش های طبیعی برای تسکین پریودی دردناک عبارت هستند از:

1. گیاهان دارویی

• زنجبیل دارای خواص ضدالتهابی است و می‌تواند به کاهش درد و التهاب ناشی از دیسمنوره کمک کند. مصرف زنجبیل به صورت چای یا مکمل در دوران قاعدگی به کاهش درد کمک می‌کند.
• دارچین خواص ضد اسپاسم و ضد التهابی دارد و باعث کاهش درد می‌شود. می‌توانید چوب دارچین را مانند چای دم کرده و مصرف کنید یا آن را به صورت ادویه به غذاهای خود اضافه کنید.
• گیاه رازیانه به کاهش انقباضات رحمی کمک می‌کند و درد دیسمنوره را تسکین دهد. توصیه می‌شود رازیانه را مانند چای دم کرده و میل کنید.
• بابونه نیز به عنوان یک آرام‌بخش طبیعی شناخته می‌شود و مصرف چای بابونه استرس و درد پریودی را کاهش می‌دهد.

2. مکمل‌های غذایی

منیزیم یک ماده معدنی مهم برای عملکرد عضلات و اعصاب است. تحقیقات نشان داده‌اند که مصرف منیزیم می‌تواند به کاهش شدت انقباضات عضلات رحم کمک کند. مکمل‌های منیزیم یا مصرف غذاهای غنی از منیزیم مانند مغزها، سبزیجات سبز تیره و دانه‌ها مفید است. ویتامین B1 (تیامین) و ویتامین E دردهای قاعدگی را کاهش می‌دهد. ویتامین B1 می‌تواند سیستم عصبی را تقویت کند. ویتامین E نیز به کاهش التهاب و اسپاسم‌ها کمک می‌کند.

3. روش‌های آرام‌سازی و مدیریت استرس

یوگا و مدیتیشن به کاهش استرس و افزایش آرامش در دوره قاعدگی کمک می‌کنند. توصیه می‌شود روزانه چندین دقیقه مدیتیشن را در برنامه روزانه خود قرار دهید. یوگا به دلیل شل کردن عضلات و بهبود جریان خون، باعث کاهش گرفتگی‌های عضلاتی می‌شود. همچنین تکنیک‌های تنفس عمیق نیز به کاهش تنش و دسمنوره کمک می‌کند. (مقاله مرتبط: کاهش استرس)

4. طب سوزنی و فشار درمانی

طب سوزنی از طریق تحریک نقاط خاصی از بدن منجر به کاهش درد و التهاب می‌شود. برخی مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی می‌تواند شدت درد دیسمنوره را کاهش دهد. همچنین بر اثر فشاردرمانی،  فشار بر نقاط خاصی از بدن، به خصوص ناحیه‌ای بین شست و انگشت اشاره یا پایین کمر و شکم، به کاهش دردهای قاعدگی کمک می‌کند. البته باید تمامی این طب‌ها را نزد متخصص انجام دهید تا مشکلات جانبی ایجاد نشود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

احتمالا پس از خواندن این مطالب از خود پرسیده‌اید که چه زمانی باید برای قاعدگی دردناک به پزشک مراجعه کنید. اگر شرایط زیر را دارید، حتما به پزش; متخصص زنان مراجعه کنید. 

• دردهای قاعدگی هر ماه زندگی شما را مختل می‌کند
• علائم شما به تدریج بدتر می‌شود و باید درد بیشتری را تحمل کنید
• پس از 25 سالگی دچار دردهای شدید قاعدگی شده‌اید

پیشگیری از دیسمنوره

با تمام این صحبت‌ها، آیا می‌توان بروز از دیسمنوره جلوگیری کرد؟ در واقع نه، شما نمی‌توانید از قاعدگی دردناک آن جلوگیری کنید و راهی برای پیشگیری وجود ندارد. با این حال، داشتن یک رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم ممکن است شدت گرفتگی‌های عضلانی را کاهش دهد. توصیه می‌شود قبل از شروع پریودی ورزش‌های سبک انجام دهید و غذاهای سالم و دمنوش مصرف کنید و از لحاظ ذهنی آرام باشید.

نتیجه‌گیری

هرچند که دیسمنوره در میان خانم‌ها مشکلی شایع است، اما نباید نادیده گرفته شود. شناخت علل و تفاوت‌های بین دیسمنوره اولیه و ثانویه می‌تواند به پیدا کردن درمان مناسب کمک کند. امروزه راهکارهای متعددی از جمله درمان‌های دارویی، طبیعی و حتی تغییرات سبک زندگی وجود دارد که منجر به تسکین دردهای قاعدگی می‌شود. توصیه می‌شود هر فرد با توجه به وضعیت بدنی خود و مشورت با پزشک، بهترین نوع درمان را برای پریودی دردناک انتخاب کند. در نهایت، داشتن آگاهی و درمان مناسب متجربه قاعدگی را به‌جای دوره‌ای دردناک، به زمانی راحت‌تر و قابل تحمل، تبدیل می‌کند.

سوالات متداول

1. قاعدگی دردناک یا دیسمنوره چیست؟

قاعدگی دردناک به شرایطی گفته می‌شود که خانم علاوه بر درد شکم، حالت تهوع، سردرد، استفراغ و.. داشته باشد و به دلیل درد شدید، از انجام فعالیت‌های روزانه بازبماند.

2. علائم پریودی دردناک چیست؟

گرفتگی در قسمت پایین شکم، درد در قسمت پایین شکم، درد کمر، پا درد، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، خستگی، ضعف و سر درد از علائم دیسمنوره است.

3. چگونه قاعدگی دردناک را درمان کنیم؟

با استفاده از مسکن، داروهای هورمونی، ماساژ، تغییر سبک زندگی، استفاده از گیاهان دارویی، طب سوزنی و... می‌توان قاعدگی دردناک را درمان کرد.

4. آیا سن در دیسمنوره تاثیر دارد؟

نمی‌توان سن را دلیل اصلی دیسمنوره دانست، اما بسیاری از افراد با گذشت زمان و پس از زایمان، درد کمتری را تحمل می‌کنند.